खोइ कहाँ आयो लोकतन्त्र ?

हामी पुनः एकपटक प्रजातन्त्र दिवस मनाइरहेका छौँ । १ सय ४ वर्षे राणा शासनको अन्त्य हुँदा जनतामा जुन किसिमको उत्साहको सञ्चार भएको थियो, त्यो उत्साहलाई त्यसपछिका कुनै पनि व्यवस्थाले पूरा गर्न सकेनन् । त्यसमाथि लोकतन्त्रको स्थापनापछि त जनताका इच्छा तथा आंकाक्षा जादू गरेझैं पूरा हुने आशा देखाएका थिए दलहरूले । त्यही भएर नेपाली जनताले राजनीतिक दलहरूबाट पटकपटक धोका पाउँदै आएका भए पनि ०६२/०६३ को जनआन्दोलनमा पुनः एकपटक दलहरूलाई मौका दिए र जीउज्यान नभनी पुनः एकपटक आन्दोलनमा होमिए । तर जनआन्दोलनको बलबाट मुलुकमा लोकतन्त्र स्थापना भएको पनि हेर्दाहेर्दै ६ वर्ष भइसक्दा पनि जनताका समस्या ज्यूँका त्यूँ रहेका छन् । राजनीतिक आवरणमा रहनेहरूले भने लोकतन्त्रको खुबै फाइदा उठाएका छन्, तर जनताका लागि जुन जोगी आए पनि कानै चिरेका भनेझैं भएको छ, लोकतन्त्र । त्यही भएर त जनता प्रश्न उठाउन थालेका छन्, ‘खोइ कहाँ आयो लोकतन्त्र ?’

युवा जिज्ञासा, कलामका समाधान (Book Revew of 'Forge Your Future' by APJ Abdul Kalam)

भारतका ११औँ राष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलाम अहिले पनि उत्तिकै लोकपि्रय छन् । कलाम युवा पुस्तासँग अन्तरक्रिया गर्न औधी रुचाउँछन् । फेसबुक पेजमा झन्डै १९ लाख लाइक, ट्वीटरमा ६ लाख ४८ हजार फलोअर्स नयाँ पुस्तामाझ उनको लोकपि्रयता दसार् उने सूचक हुन् । सार्वजनिक समारोहमा पनि उनी युवासँगै घुलमिल हुन्छन् । यही कारण, उनलाई दैनिक तीन सयभन्दा बढी इमेल आउँदा रहेछन्, जसमा युवा मनमा प्रतिध्वनित विविध जिज्ञासा समेटिएका हुन्छन् । अनि, कलाम भ्याएसम्म सबैलाई उत्तर दिन्छन्  । सफलताका सूत्र सुझाउँछन् । १५ वर्षयता कलामले १ करोड ६० लाखभन्दा बढी युवासँग अन्तरक्रिया गरेछन् । विविध जिज्ञासाका समाधानका उपाय आफ्ना अनुभवका आधारमा बाँडेछन् । तिनै उत्कण्ठा अनि समाधानका सूत्रलाई कलामले पुस्तकको रूप  दिएका छन्, फोर्ज योर फ्युचर ।

कलाम आफूलाई प्राप्त हुने जिज्ञासालाई इन्दे्रनीका विविध रंगका रूपमा व्याख्या गर्छन् । हरेक रंग एक अर्काभन्दा पृथक् तर सबैको मूल प्रकाश एउटै । युवा आत्माका आवाज, सत्यनिष्ठता, आकांक्षा र जिज्ञासालाई इन्द्रेनीको रंगको स्रोत प्रकाश मानेका छन्  कलामले । कलाम चाहन्छन्, यो प्रकाशको पुञ्जले अझ व्यापक रूप लेओस्, ताकि अरू पनि हजारौँ युवा मन र मस्तिष्क चम्किन सकून् । उनीहरूले सफलताको उचाइ चुमून् । आफ्ना अघि जति पनि समाधान तेर्सिन्छन्, तिनलाई कलाम 'समस्या'भन्दा 'प्रक्रिया'  भन्न रुचाउँछन् । अर्थात्, हामीले जीवनका घटनाक्रमलाई जसरी सम्हालिरहेका छौँ, त्यसको प्रक्रियालाई परिवर्तन गर्ने हो भने समस्याप्रतिको दृष्टिकोण बदलिन्छ र अन्ततः समाधान हात लाग्छ । समाधानका उपायभन्दा समस्याकै वरिवरि बढी केन्दि्रत हुँदा अवस्था  झन् झन् जटिल हुँदै जाने कलामको ठहर छ । त्यसैले त कलाम अन्तरक्रियाका क्रममा समस्या होइन, समाधानका उपायमा बढी केन्दि्रत हुन उत्प्रेरित गर्छन् ।

बैंकको समर्थन बन्दलाई (Bank Counter Remained Closed Supporting the Strike)

आज Global IME Bank Limited को गैरजिम्मेवारीले पराकाष्ठा नाघ्यो । बैंकले आफ्नो काउन्टर बन्दको बहानामा बन्द गरिदिँदा कहाँ कहाँबाट पैदल बल्खुस्थित परीक्षा नियन्त्रण कार्यालय पुगेका सेवाग्राही तथा विद्यार्थीले त दुःख पाए पाए, पनिकाका अन्य कर्मचारीसमेत आज बैंक खोलेकै छैन, केही काम हुँदैन भन्दै १ नबज्दै ताला लगाएर हिँडिरहेका थिए । केही चौरमा घाम ताप्न व्यस्त थिए ।
हुन पनि, जुनसुकै सेवा लिन पनि पहिले ग्लोबलको काउन्टरमा पैसा तिर्न पर्छ, त्यसपछि पनिकाको रसिद कटाउनुपर्छ, अनि मात्र प्रक्रिया अघि बढ्छ । कर्मचारीलाई यति भएपछि के चाहियो ?
अझ उदेकलाग्दो कुरा त के भने मैले यस विषयमा कम्प्लेन गरुँ भनेर बैंकका झन्डै आधा दर्जन नम्बरमा फोन गरेँ । तर, एउटाले अर्कोलाई देखाउने, मैले हेर्ने होइन, उसले हेर्ने हो भन्नेबाहेक केही भएन । झन्डै आधा दर्जन कर्मचारीसँग मोबाइलबाट आधा घन्टाभन्दा बढी गुनासो गरे पनि काम त भएन नै बित्थैमा ब्यालेन्स पनि खर्च भयो । आधिकारिक रुपमा मेरो कम्प्लेन दर्ता गर्नुस्, कसले गर्ने भनेर सोध्दा सबै जना मैले हेर्ने होइन भन्दै पन्छिए ।
बन्दलाई ग्लोबलको समर्थन, क्या काइदा ।
२९ पुस २०७१

एउटी नारीको बयान

इभोन बुडेनबर्गको पुस्तक छ, एभ्री लाइफ इज ए फेयरी टेल। अर्थात्, हरेक जीवन एउटा परीकथा हो। सर्जक र जनसाधारणबीच फरक कति भने सजर् कहरू जीवनका विविध भोगाइलाई अक्षरको धागोमा उनेर सुन्दर माला बनाउँछन्, जनसाधारणका कथा मानसपटलबाटै विस्मृत हुँदै जान्छन्। प्रेम, यौन र  सम्बन्धका यस्तै सामाजिक दृश्यलाई कथा सामग्री बनाएकी छन्, निरूपा प्रसूनले, तिम्रो लोग्ने र ममार्फत।

'हाम्रो अघिबाट एक जोडी हात समाउँदै तल खोल्साबाट उठेर गयो। तिनीहरूलाई देखाउँदै भने उनले, कहिले मलाई सृजाले प्रेम गर्ली र त्यो झ्याङभित्र  जाने हो।' कथा 'वरिपरि'मा एक तरुण लेखिकाको बयान हो यो, जो उनी अर्थात् ५० नाघेका एक वरष्िठ कविलाई निकै सम्मान गर्छिन्, स-साना कुरा  पनि सुनाउँछिन्। तर, ती कविको मनको अन्तरकुनामा कस्तो चाहना लुकेको रहेछ त? के यसले सामाजिक यथार्थको चित्रण गर्दैन? यस्तै यस्तै विविध  सम्बन्ध र त्यसभित्रका स्वार्थको मिहिन विश्लेषण छन्, प्रसूनका कथामा।

पृथ्वीनारायणको भावनात्मक एकीकरण

इतिहासलाई दुत्कार्नेहरूले वर्तमानमा उन्नति गरेको उदाहरण छैन । पृथ्वीनारायण शाहका सालिक भत्काउनेहरूले पनि अहिले यो कुरा बिस्तारै बुझ्न थालेको आभास भएको छ । पृथ्वीनारायणले भौगोलिक एकीकरण गरे तर भावनात्मक एकीकरण गर्न सकेनन्, उनी क्रूर राजा थिए जस्ता अनेक लाञ्छना लगाइए । तर, इतिहासलाई राम्ररी केलाउने हो भने पृथ्वीनारायणले भावनात्मक रूपमा समेत जनताको मन जित्दै गएको पाइन्छ । काठमाडौँ आक्रमणका समयमा गोर्खाली सेनाले तीनवटा नाकाबाट आक्रमण गरेको थियो, भीमसेनस्थान, नरदेवी र टुँडिखेल । इन्द्रजात्राको माहोलमा मस्त काठमाडौँलाई रक्तपात नगरीकनै गोर्खाली सेनाले नियन्त्रणमा लियो । धेरैको ध्यान नपुगेको तथ्य के हो भने त्यस बेला दक्षिणको एउटा नाका खुलै छाडिएको थियो, लगनतर्फ । यसको उद्देश्य के थियो भने भाग्न चाहनेहरूले भाग्न पाऊन् । चारैतिरबाट नाकाबन्दी हुने गरी आक्रमण भएको भए सम्भवतः प्रतिकार हुन्थ्यो । धेरैको ज्यान जान्थ्यो । यो पृथ्वीनारायणको रणनीतिक चातुर्य थियो ।
सामरिक दृष्टिकोणले नेपालकै महत्वपूर्ण राज्य कब्जा गरेका पृथ्वीनारायणमा विजय उन्माद हुन्थ्यो भने उनले शाक्य कन्या ‘कुमारी’को अगाडि शिर निहुराएर किन टीका थाप्थे ? इन्द्रजात्रालाई किन निरन्तरता दिन्थे ? यहाँका पूजारीका हरेक निर्देशनलाई अक्षरशः पालना गर्दै संस्कृति किन जोगाउँथे ? विजय उन्मादमा मानिस कति विवेकहीन हुँदा रहेछन् भन्ने त यहाँका क्रान्तिकारीहरूले सालिकहरूमाथि पुरुषार्थ देखाएर प्रमाणित गरिसकेका छन् । तर, त्यति ठूूलो उपलब्धिमा पनि पृथ्वीनारायणले विवेक गुमाएनन् ।
अर्को कुरा नेपाल एकीकरण प्रारम्भिक चरणको मुट्ठीभर गोर्खाली सेनाले गरेको होइन । समयक्रममा यसले विशाल रूप लिँदै गएको पाइन्छ । अर्थात्, जुन जुन राज्यमा पृथ्वीनारायणले विजय हासिल गर्थे, त्यहाँको सेना पनि गोर्खाली सेनामा मिसिँदै जान्थ्यो । भावनात्मक रूपमा एकीकरण नगरेका भए त पछि सेनाभित्रै विद्रोह हुन सक्थ्यो । वा, पराजित भइसकेपछि पनि अर्को राज्यको सेनाको पछि लागेर किन हिँड्थे ? नेपाल एकीकरण अभियान गोर्खा राज्यको विस्तार मात्र नभएर तत्कालीन अवस्थामा ब्रिटिस साम्राज्यवादविरुद्धको प्रतिरोध पनि हो भन्ने कुरा त्यस बेलाका मानिसले बुझेका थिए । झूटा सपना बाँडेर जनतालाई दिग्भ्रमित पार्नुको साटो इतिहासबाट केही सिक्ने हो भने सबैको भलाइ नै होला ।

आलोक अनुरागीको ब्लगबाट साभार